گل و کوزه گر. اصالت شعر خیام

خیام جهانی ترین شاعر زبان فارسی است؛ یعنی ربعیات خیام شناخته ترین و پر خواننده ترین کتاب شعر پارسی در همه دنیاست. رباعیات خیام، در سنجش با سنت قبل، چه تازگی و اصالتی دارد؟ کوشش من در این کتاب پاسخ به این پرسش است. فرضیه من این است که خیام شاعری با ارزش جهانی است، چون یک تازگی عالی را به سنت شعری پیشین اضافه می کند. این تازگی کدام است؟ این ویژگی منحصر به فرد و خاص که شعر خیام را جهانی می کند، کدام است؟ سعی خواهم کرد این را شرح بدهم. خیام، نسبت به شعر پیش از خود 57 نوآوری و تازگی اضافه می کند: 49 تصویر و 8 اندیشه نو. حداقل، بیست و پنج شاعر پیش از خیام شراب و «امروز را بچین» را سروده اند: ترانه چنگواز در آرمگاه شاه آنتف، گیل گمش، ایلیاد، اودیسه، اشعیا، سافو، آلکئوس، آناکرئون، کاتها اوپانیشاد، شی جینگ، پیندار، کتاب خرد، کاتولوس، هوراس، ویرژیل، تیبولوس، اوید، پرسیوس، مارسیال، آوسونیوس، تابیبیتو، لی بو، دو فو، دامودارا گوپتا، ابونواس، بای جویی، دوکیولیان و معری. همه آنها این استدلال را بیان کرده اند: می دانیم که ما باید بمیریم؛ پس، هنگامی که زندگی می کنیم، شادمانی را جستجو کنیم. درباره مرگ و شادمانی سخن گفته اند. خیام، نخستین شاعریست که این استدلال نو را سروده است: می دانیم که ما باید بمیریم، نمی دانیم بعد از مرگ چه خواهد شد؛ پس، هنگامی که زندیگ می کنیم، شادمانی را جستجو کنیم. بنابر این، خیام استدلالی نو به سنت شعری پیشین اضافه می کند: راز. بنابر این، خیام استدلالی نو به سنت شعری پیشین اضافه می کند: راز.